In een opiniestuk in De Morgen maakt Wim De Temmerman brandhout van de manier waarop Wetstraatjournalisten de afgelopen dagen berichtten over de nieuwe regering. Hij verdenkt hen ervan “twist en verdeeldheid te stoken waar er (nog) geen was” en kritische journalistiek te verwarren “met achterdochtig zoeken naar conflict en naar het slechte in de mens”. Zo dragen journalisten bij aan politieke polarisering. Maar is dat zo?
Onderzoek naar de impact van journalistiek op polarisering is complex en beperkt. Toch zijn er een aantal indicaties omtrent de rol die journalistiek kan spelen bij politieke polarisering.
In de Verenigde Staten is het nationaal nieuws sterk gepolariseerd. Nieuwszenders als Fox News en MSNBC laten de politieke strijd tussen Republikeinen en Democraten in Washington uitgebreid aan bod komen. Ze stellen de politiek voor als een spel met winnaars en verliezers. Politieke journalisten benadrukken daarbij conflicten en stellen beide partijen meer verschillend voor dan ze werkelijk zijn. Lokale journalistiek focust meer op de gemeenschap en de eigenlijke problemen van burgers. Net die lokale journalistiek brokkelt af. Opmerkelijk: uit onderzoek blijkt dat in Amerikaanse regio’s waar lokale kranten moesten sluiten en mensen zich dus wenden tot nationale nieuwsbronnen het aantal split-tickets – waarbij een persoon op kandidaten van beide partijen stemt – afneemt. Conclusie: wanneer mensen zich keren tot berichtgeving die focust op politieke tegenstrijdigheden vertaalt dit zich ook in hun stemgedrag.
Een ander element is het zogenaamde ‘backlash effect’: hoe meer mensen twijfelen over de ware toedracht van gebeurtenissen, hoe stelliger ze hun eigen mening erover verdedigen. Concreet: hoe meer journalisten het beeld schetsen dat dit een kibbelkabinet in wording is, en mensen beginnen twijfelen aan de goede intenties van de ploeg, hoe sterker ze zich zullen vastbijten in hun overtuiging dat het allemaal één groot circus is om de postjes. Door van meet af aan de goede intenties van de nieuwe regering in twijfel te trekken – eerder dan scherp te stellen op inhoudelijke tekortkomingen – werken wetstraatjournalisten cynisme in de hand. Dat is gevaarlijk, want zoals Hannah Arendt treffend beschreef, mensen die niet langer weten wat te geloven, kan je alles wijsmaken.
“Nieuwsmedia de schuld geven van de huidige malaise is absurd. Maar journalisten mogen wel stilstaan bij hun aandeel erin.” – Ike Picone
Zo begin je wel een link te zien tussen de manier waarop – sommige – journalisten – soms – berichten over politici en het feit dat steeds meer mensen de politiek de rug toe keren. In zijn kern raakt dit aan ons vertrouwen in de democratie, dat de laatste decennia structureel afbrokkelt, tot het punt dat er sprake is van disconnectie met de democratie. Nieuwsmedia wijzen daarbij terecht op de rol van sociale media of van politici bij het verspreiden van nepnieuws en polariserende boodschappen. Maar welke rol spelen zij? Deze week bleek nog uit wederom Amerikaans onderzoek dat de media-aandacht rond de zogenaamde fraude bij stemmen via brief bij de presidentsverkiezingen in november niet aangestuurd was door online desinformatiecampagnes, maar door de manier waarop Trump’s team de nieuwsmedia bespeelde om zijn foutieve standpunten te verspreiden. Pijnlijke vaststelling.
Nee, dit alles spreekt politici helemaal niet vrij, integendeel. Nieuwsmedia de schuld geven van de huidige malaise is absurd. Maar journalisten mogen wel stilstaan bij hun aandeel erin. Soms denken ze door luid te blaffen de waakhond van de democratie te zijn, terwijl hen dat net de schoothond van sluwe politici maakt. Niet alle journalisten zijn zich immers bewust van de ongewenste effecten die hun verslaggeving kunnen hebben. Dat is minder een kritiek dan een uitnodiging om zich hiervan bewust te zijn, en om bewust kant te kiezen, de kant van de democratie.
Dit opiniestuk verscheen eerst in de krant De Morgen, op 7/10/2020.